با نصب براکت‌ها، کار ارتودنسی تازه شروع می‌شود؛ ولی نکته‌ای که خیلی‌ها نادیده می‌گیرند، مراقبت حرفه‌ای از دندان‌ها بعد از ارتودنسی است. براساس گزارش CDC آمریکا، افرادی که بهداشت دهان را در دوران ارتودنسی جدی نمی‌گیرند، ۲.۳ برابر بیشتر دچار پوسیدگی دندان و ۳ برابر بیشتر دچار بیماری لثه می‌شوند (منبع: CDC Oral Health, 2023). تجمع پلاک و ذرات غذا زیر براکت‌ها، اگر به‌موقع تمیز نشود، نه تنها نتیجه ارتودنسی را خراب می‌کند، بلکه منجربه ایجاد لکه‌های سفید مینایی و تحلیل لثه خواهد شد. در ادامه، به‌عنوان یک متخصص ارتودنسی، دقیق‌ترین اصول مراقبت روزانه را با شما در میان می‌گذاریم تا نتیجه درمان‌تان ماندگار و لبخندتان سالم بماند.
۷ اصل طلایی مراقبت از دندان‌های ارتودنسی‌شده
رعایت بهداشت دهان در دوران ارتودنسی فقط یک توصیه نیست، بلکه یک ضرورت جدی برای حفظ سلامت دندان‌ها و موفقیت درمان است. در تصویر زیر، ۷ مورد از مهم‌ترین اصول مراقبتی ارتودنسی به صورت ساده نمایش داده شده‌اند تا بتوانید در یک نگاه، با مهم‌ترین اقدامات روزانه آشنا شوید.
اهمیت بهداشت دهان در دوران ارتودنسی
ارتودنسی دندان فقط صاف کردن دندان‌ها نیست؛ یک تعهد بلندمدت به سلامت دهان است. با نصب براکت‌ها، سطح دندان‌ها دیگر صاف و یکدست نیستند، بلکه پر از نقاط پُرخطر برای تجمع پلاک و مواد غذایی‌اند. مسواک زدن در این شرایط سخت‌تر می‌شود و تمیز نکردن کامل این نواحی منجر به نتایج فاجعه‌باری خواهد شد؛ نتایجی که نه‌تنها زیبایی لبخند را تهدید می‌کنند، بلکه سلامت کل دهان را به خطر می‌اندازند. با توجه به اینکه هزینه ارتودنسی دندان برای بسیاری از افراد قابل توجه است، بی‌توجهی به بهداشت دهان در این دوره می‌تواند سرمایه‌گذاری شما را بی‌اثر کرده و باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر شود.
چالش‌های بهداشتی دوران ارتدنسی عبارت‌اند از:
- تجمع غذا و باکتری در اطراف براکت‌ها و سیم‌ها
- سخت‌تر شدن دسترسی مسواک به سطح دندان‌ها
- افزایش خطر پوسیدگی بین دندان‌ها و اطراف براکت
- ایجاد لکه‌های سفید دائمی روی مینای دندان (نشانه‌ی دمینرالیزیشن)
- التهاب لثه و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های لثه
- بوی بد دهان ناشی از باقی‌مانده مواد غذایی
بی‌توجهی به این نکات باعث می‌شود همه زحماتی که برای صاف‌کردن دندان‌ها کشیده‌اید، با آسیب‌های جبران‌ناپذیر همراه شود. مراقبت صحیح از دهان در این دوران، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت جدی است که باید هر روز به آن متعهد باشید.
اگر بهداشت ارتودنسی را رعایت نکنید، چه خطراتی در انتظار دندان‌هایتان است؟
براکت‌ها ابزار درمان هستند، اما در صورت سهل‌انگاری به منبع آسیب‌های جدی تبدیل می‌شوند. تمیز نکردن دقیق نواحی اطراف سیم‌ها، براکت‌ها و بندها باعث می‌شود باکتری‌ها فضای مناسبی برای رشد پیدا کنند. در چنین شرایطی، نه‌تنها روند درمان با اختلال مواجه می‌شود، بلکه ممکن است آسیب‌های جدی‌تری به مینای دندان و بافت‌های لثه وارد شود.
| وضعیت بهداشت ارتودنسی دهان | نتیجه مثبت با مراقبت دقیق | نتیجه منفی در صورت سهل‌انگاری |
| پاکسازی اطراف براکت | حفظ سلامت مینای دندان | لکه‌های سفید دائمی و پوسیدگی |
| رعایت بهداشت لثه | کاهش التهاب و خونریزی | التهاب شدید، عقب‌نشینی لثه |
| استفاده از ابزار کمکی (واترجت، نخ مخصوص) | حذف کامل باقی‌مانده غذا | بوی بد دهان و رشد باکتری |
| چکاپ منظم با دندان‌پزشک | پیشگیری از مشکلات ثانویه | پیشرفت پوسیدگی بدون علائم اولیه |
| مسواک‌زنی صحیح | حفظ زیبایی نهایی لبخند | نیاز به ترمیم یا ارتدنسی مجدد |
اصول رعایت بهداشت ارتودنسی دندان
با وجود براکت‌ها و سیم‌ها، رعایت بهداشت دهان نیازمند دقت، ابزار مناسب، و پایبندی روزانه است. در ادامه، مهم‌ترین اصولی که باید رعایت کنید تا از پوسیدگی، التهاب لثه و لکه‌های دائمی جلوگیری شود، توضیح داده شده است:
روش صحیح مسواک زدن در دوران ارتودنسی
مسواک زدن با براکت باید دقیق‌تر و طولانی‌تر از حالت عادی انجام شود. به توصیه انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، بیماران ارتودنسی باید حداقل روزانه ۳ بار مسواک بزنند (صبح، بعد از ناهار و قبل از خواب).
نحوه صحیح:
- از مسواک مخصوص ارتودنسی یا مسواک با سر کوچک و نرم استفاده کنید.
- مسواک را با زاویه ۴۵ درجه به قسمت بالای براکت بگیرید و با حرکت چرخشی تمیز کنید.
- سپس زاویه را به سمت پایین براکت تغییر دهید و مجددا تکرار کنید.
- سطح جونده دندان‌ها و پشت دندان‌ها را هم فراموش نکنید.
- زمان مناسب مسواک‌زدن: حداقل ۲ دقیقه کامل برای هر بار
استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید برای تقویت مینای دندان در این دوره بسیار ضروری است. توجه داشته باشید برای دندان‌های ارتودنسی‌شده، مسواک ارتودنسی با الیاف V شکل یا مسواک برقی با سری کوچک بهترین گزینه است؛ این مدل‌ها اطراف براکت‌ها را بهتر و عمیق‌تر تمیز می‌کنند.
نخ دندان مخصوص ارتودنسی (Super Floss)
استفاده از نخ دندان در دوران ارتودنسی به دلیل وجود سیم‌ها کمی پیچیده‌تر است، اما ترک آن مساوی با افزایش خطر پوسیدگی بین دندان‌ها است
پیشنهاد متخصصان: استفاده از نخ دندان مخصوص ارتودنسی یا نخ‌های دسته‌دار با سر سخت (Super Floss) است.
روش استفاده:
- نخ را به‌آرامی از زیر سیم ارتودنسی عبور دهید.
- بین هر دو دندان با حرکت C شکل تمیز کنید.
- از فشار بالا پرهیز کنید تا به لثه آسیب نرسد.
نکته: حداقل یک بار در روز، ترجیحا شب قبل از خواب استفاده شود. برای راحتی بیشتر، می‌تونید از نخ‌دندان‌های دسته‌دار مخصوص ارتودنسی استفاده کنید که برندهای شناخته‌شده‌ای مثل Oral-B Super Floss یا GUM Orthodontic Floss تولید می‌کنند؛ این نخ‌ها سر سفت داشته و نیاز به سوزن نخ‌کِش جدا ندارند، و برای استفاده سریع‌تر، به‌خصوص در مدرسه یا محل کار مناسب هستند.
واترجت (Irrigator Oral)
واترجت یک وسیله‌ی مکمل بسیار موثر است که با استفاده از فشار کنترل‌شده آب، ذرات مواد غذایی را از بین براکت‌ها و خط لثه بیرون میکشد. مزایای استفاده از واترجت‌ها در مراقبت از ارتودنسی دندان عبارت‌اند از:
- کاهش تجمع پلاک در نقاطی که مسواک و نخ دندان به آن نمی‌رسند
- کاهش التهاب لثه و خونریزی
- مناسب برای افرادی که لثه حساس دارند یا دچار ژنژیویت هستند
توصیه متخصص ارتودنسی: استفاده روزانه ۱ تا ۲ بار، به‌ویژه بعد از وعده‌های غذایی سنگین الزامی است. طبق مقاله منتشرشده در American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics (2020)، استفاده روزانه از واترجت در بیماران ارتودنسی، نسبت به مسواک به‌تنهایی، باعث کاهش ۹۳٪ پلاک دندانی اطراف براکت‌ها و کاهش چشمگیر التهاب لثه در مدت ۴ هفته می‌شود.
اگر به دنبال یک گزینه‌ی مطمئن هستید، برندهایی مثل Waterpik® Ortho Care با سری مخصوص بیماران ارتودنسی طراحی شده‌اند که فشار آب را به‌طور دقیق در اطراف براکت‌ها هدایت می‌کنند؛ ایده‌آل برای نوجوانان و بزرگسالانی که به تمیزی دقیق نیاز دارند.
دهانشویه حاوی فلوراید
دهانشویه مخصوص ارتودنسی حاوی ترکیبات ضدباکتری (مثل کلرهگزیدین یا CPC) و فلوراید است که به پیشگیری از دمینرالیزیشن (لکه‌های سفید) کمک می‌کند.
نکات مصرف:
- یک بار در شب، بعد از مسواک و نخ دندان
- ۳۰ ثانیه در دهان بچرخانید و سپس تا ۳۰ دقیقه چیزی نخورید
- اگر دهانشویه آنتی‌باکتریال قوی (مثل کلرهگزیدین) استفاده می‌کنید، باید طبق تجویز پزشک و نه طولانی‌مدت باشد.
اگر مستعد پوسیدگی یا لکه‌های سفید هستید، حتماً دهانشویه فلورایددار روزانه مصرف کنید. اگر دچار التهاب لثه‌اید، دهانشویه با CPC یا آلوئه‌ورا بهترین گزینه است. از مصرف دهانشویه‌های سفیدکننده با پراکسید خودداری کنید؛ این ترکیبات ممکن است به نواحی بدون لکه کمک کنند اما اطراف براکت را آسیب‌پذیرتر کنند.
برندهایی مثل Listerine Zero، GUM Ortho و Colgate Phos-Flur مخصوص بیماران ارتودنسی طراحی شده‌اند.
استفاده از برس بین دندانی (Interdental Brush)
یک برس بسیار ظریف با سری استوانه‌ای یا مخروطی‌شکل که به‌راحتی به فضاهای بین دندانی یا اطراف سیم ارتودنسی وارد می‌شود و پلاک و باقی‌مانده غذا را از جایی که نخ دندان یا مسواک به آن نمی‌رسد، خارج می‌کند. کاربردهای مهم برس بین دندانی برای بیماران ارتودنسی عبارت‌اند از:
- تمیز کردن فضای بین براکت و لثه، جایی که اغلب با مسواک تمیز نمی‌شود
- حذف غذاهای گیرکرده بین سیم و براکت بدون نیاز به نخ دندان
- پیشگیری از پوسیدگی پنهان و التهاب لثه
- ماساژ ملایم خط لثه و تحریک گردش خون در بافت لثه
- کمک به کاهش بوی بد دهان ناشی از مواد غذایی باقی‌مانده
برای انتخاب بهترین برس بین دندانی به ویژگی‌های جدول زیر نگاه کنید:
| ویژگی | نکته انتخابی |
| سایز برس | باید به‌راحتی وارد فضا شود ولی فشاری وارد نکند. سایزهای رایج: ۰.۴ تا ۱.۵ میلی‌متر (رنگ‌بندی‌شده) |
| شکل برس | برای ارتودنسی، برس‌های مخروطی یا استوانه‌ای کوتاه با دسته‌ی زاویه‌دار مناسب‌ترند |
| سفتی الیاف | الیاف نرم و منعطف برای جلوگیری از آسیب به براکت و لثه |
برندهایی مثل TePe، GUM، Oral-B Proxabrush برس‌هایی مخصوص بیماران ارتودنسی دارند که طراحی آن‌ها دقیقا برای فضای بین براکت‌ها بهینه‌سازی شده است. روش صحیح استفاده از برس بین‌دندانی عبارت است از:
- برس را به‌آرامی بین سیم و دندان یا بین براکت و لثه وارد کنید.
- با حرکت رفت و برگشتی کوتاه، بدون فشار، ناحیه را تمیز کنید.
- پس از هربار استفاده، برس را با آب بشویید و خشک کنید.
- از هربرس نهایتا ۵ تا ۷ بار استفاده کنید یا تا زمانی که شکل و کارایی‌اش حفظ شده باشد.
اگر احساس درد، خونریزی یا فشار کردید، سایز برس را تغییر دهید. همچنین حداقل روزانه یک‌بار، ترجیحا شب قبل از خواب یا بعد از وعده‌های غذایی اصلی برای پاکسازی سریع (به‌خصوص ناهار یا شام سنگین) استفاده کنید.
برخلاف نخ دندان که فقط فضای بین دو دندان را تمیز می‌کند، برس بین‌دندانی در تمیز کردن زیر سیم ارتودنسی بسیار موثرتر است. ترکیب استفاده روزانه از نخ، برس بین‌دندانی و واترجت، مثل یک سیستم سه‌مرحله‌ای عمل می‌کند که تقریبا هیچ نقطه‌ای از دهان را کثیف باقی نمی‌گذارد.
تغذیه مناسب برای سلامت دندان‌ها در ارتودنسی
در دوران ارتودنسی، تغذیه مناسب نقش کلیدی در حفظ سلامت دندان‌ها و تسریع روند درمان دارد. باید از خوردن خوراکی‌های چسبنده، سخت یا بسیار شیرین مانند آدامس، شکلات و آجیل خودداری کرد، چون باعث شکستن براکت‌ها یا افزایش خطر پوسیدگی می‌شوند. در عوض، مصرف مواد غذایی نرم، لبنیات، سبزیجات بخارپز و میوه‌های خردشده توصیه می‌شود. همچنین نوشیدن آب کافی و پرهیز از نوشابه‌های گازدار برای جلوگیری از لکه‌های سفید روی دندان‌ها ضروری است.
استفاده از موم ارتودنسی؛ گامی مهم در پیشگیری از زخم‌های دهانی
در طول درمان ارتودنسی، به‌ویژه در هفته‌های ابتدایی، تماس براکت‌ها و سیم‌های ارتودنسی با بافت‌های نرم دهان ممکن است منجر به ایجاد التهاب، زخم یا احساس ناراحتی شود. یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای کاهش این مشکلات، استفاده از موم ارتودنسی است. این موم به‌صورت یک لایه‌ی محافظ روی قسمت‌های برجسته‌ی دستگاه ارتودنسی قرار می‌گیرد و مانع از تماس مستقیم فلز با لب‌ها، گونه‌ها یا لثه‌ها می‌شود. استفاده منظم از موم می‌تواند از بروز زخم‌های آزاردهنده جلوگیری کرده و در حفظ بهداشت و آرامش دهان در دوران درمان نقش موثری ایفا کند.
معاینه منظم با ارتودنتیست و جرم‌گیری دوره‌ای در کلینیک ایده‌آل
حتی اگر روتین بهداشت دهان را به‌خوبی رعایت می‌کنید، معاینات منظم با ارتودنتیست و انجام جرم‌گیری حرفه‌ای در طول درمان ارتودنسی ضروری و غیرقابل جایگزین هستند. در دوران ارتودنسی، به‌دلیل وجود سیم‌ها و براکت‌ها، ممکن است بخش‌هایی از دهان به‌درستی تمیز نشوند و پلاک میکروبی یا جرم زیرسطحی شکل بگیرد؛ چیزی که در خانه قابل تشخیص یا درمان نیست. چرا چکاپ منظم و جرم‌گیری اهمیت حیاتی دارد؟
- پیشگیری از پوسیدگی‌های پنهان: دندان‌پزشک با ابزار تخصصی می‌تواند نواحی پنهان از دید بیمار را بررسی کند.
- کاهش التهاب لثه و خونریزی: پلاک زیر خط لثه با مسواک پاک نمی‌شود و تنها با جرم‌گیری حرفه‌ای حذف خواهد شد.
- ارزیابی موفقیت روند درمان: ارتودنتیست باید به‌صورت ماهانه تنظیمات دقیق روی سیم‌ها و براکت‌ها انجام دهد.
- پیشگیری از ایجاد لکه‌های سفید (دمینرالیزیشن): این لکه‌ها در اثر اسید ناشی از باکتری‌ها ایجاد می‌شوند و اغلب در اطراف براکت‌ها شکل می‌گیرند.
- افزایش طول عمر براکت و سیم‌ها: باقی‌ماندن مواد غذایی روی تجهیزات ارتودنسی، منجر به کاهش کارایی و حتی شکستن آن‌ها می‌شود.
در کلینیک دندانپزشکی ایده‌آل با تیم متخصص ارتودنسی، سلامت دندان‌های شما در کلیه مراحل درمان، به‌صورت حرفه‌ای پیگیری می‌شود. با استفاده از تجهیزات جرم‌گیری پیشرفته، معاینات دوره‌ای دقیق، و سیستم یادآوری هوشمند و پیامکی، هیچ‌گاه زمان چکاپ‌تان را فراموش نخواهید کرد.
