احتمالا شما هم کسانی را دیدهاید که هنگام خواب دچار وقفه تنفسی شده و با صدای بلند خروپف میکنند. صدای خرخر آنها گاهی به حدی زیاد است که خواب دیگران را نیز بهم میریزد.
این اتفاق کاملا غیرارادی است و این افراد دچار اختلالی به نام آپنه خواب هستند. تنفس آنها هنگام خواب به دلیل انسداد مجاری هوایی یا مشکل در عملکرد طبیعی مغز مختل شده و به درستی نمیتوانند نفس بکشند.
در ادامه در مورد اینکه آپنه خواب چیست، چه علائم و عوارضی دارد و چگونه درمان میشود بیشتر صحبت خواهیم کرد. تا پایان با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
آپنه خواب به چه معناست؟
آپنه خواب یا وقفه تنفسی (Sleep apnea) یک اختلال خواب است که باعث توقف یا کاهش تنفس در خواب میشود. وقفه تنفسی در خواب اگر چه کوتاه مدت (حدود 10 ثانیه یا کمی بیشتر) است اما به دفعات بسیار زیاد (صدها بار) رخ میدهد.
در واقع آپنه خواب باعت طولانی یا نامنظم شدن فاصله زمانی بین دم و بازدم شده و نفس کشیدن عادی در خواب را مختل میکند. در نتیجه فرد در طول شب بارها با احساس خفگی از خواب بیدار میشود.
آپنه با صدای بلند خروپف یا خرخر و حرکات سریع بدن همراه است که احتمالا خود فرد متوجه آن نیست و بعد از بیداری آن را به یاد نمیآورد. این اختلال در سالمندان، افراد چاق و مردان بیشتر مشاهده میشود.
3 نوع آپنه خواب
وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب در سه نوع دسته بندی میشود:
- آپنه انسدادی خواب
- آپنه مرکزی خواب
- آپنه خواب پیچیده یا ترکیبی
1. آپنه انسدادی (OSA)
آپنه انسدادی زمانی اتفاق میافتد که به دلیل باریک یا مسدود شدن راه هوایی در بینی و حلق، تنفس فرد در زمان خواب کم عمق یا متوقف میشود. در این حالت دیافراگم و عضلات قفسه سینه به درستی عمل نمیکنند و هوا به سختی وارد ریهها میشود.
در نتیجه فرد هوای کافی دریافت نکرده و سطح اکسیژن خون کاهش مییابد. حتی ممکن است ضربان قلب غیر طبیعی شود.
مغز ناتوانی در تنفس را تشخیص داده و فرد را بیدار میکند تا راه هوایی خود را باز کند. این اتفاق چندین بار در طول شب (5 تا 30 بار در هر ساعت) رخ میدهد اما بیداری آنقدر مختصر است که فرد آن را به یاد نمیآورد.
البته ممکن است با احساس خفگی یا نفس نفس زدن از خواب بیدار شود. در کل بیداری مکرر اجازه نمیدهد فرد به مراحل عمیق و آرام خواب برسد.
شل شدن عضلات گلو در خواب، لوزههای بزرگ، زبان بزرگ، بافت اضافی در مجرای تنفسی، اضافه وزن و مشکلات فک و دندان از جمله دلایل آپنه انسدادی خواب هستند.
2. آپنه مرکزی (CSA)
در آپنه مرکزی به دلیل نقص در عملکرد مغز، فرمانی برای نفس کشیدن به عضلات ارسال نمیشود و نفس کشیدن در خواب با وقفه صورت میگیرد. این نوع آپنه اغلب به دنبال آسیب به ساقه مغز در ناحیهای که تنفس را کنترل میکند (بصل النخاع و پل مغزی) رخ میدهد.
ساقه مغز ممکن است به دلیل عفونت، سکته مغزی، التهاب مغزی، ضربه و غیره، صدمه ببیند. آپنه مرکزی در افراد مسن (بالای 65 سال) و مردان شایعتر است.
این نوع آپنه گاهی با بیماریهای دیگری مانند نارسایی قلب، کم کاری تیروئید، نارسایی کلیه، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، پارکینسون و آلزایمر همراه میشود. البته ممکن است فرد دچار هیچ بیماری دیگری نباشد.
3. آپنه خواب ترکیبی
در برخی افراد مجموعهای از علل و علائم آپنه انسدادی و مرکزی خواب دیده میشود که به آن آپنه ترکیبی یا پیچیده خواب میگویند.
علائم آپنه خواب چیست؟
معمولا کسانی که دچار آپنه خواب هستند اولین بار با شکایت دیگران از خروپف شبانه آنها متوجه مشکل خود میشوند.
البته آپنه خواب نشانههای دیگری نیز دارد که در صورت مشاهده آنها باید به وقفه تنفسی در خواب شک کنید. شایعترین علائم آپنه خواب شامل موارد زیر است:
- توقف چند ثانیهای نفس و ادامه روند تنفسی با سرو صدا
- خواب آلودگی و خستگی بیش از حد در طول روز با وجود خواب شبانه طولانی
- بیدار شدن مداوم با حس خفگی یا نفس نفس زدن
- سردرد صبحگاهی
- خشکی دهان و گلو هنگام برخاستن از خواب
- تغییر خلق و خو
- تحریک پذیری
- کاهش میل جنسی
- اختلال در تمرکز و یادگیری
- احساس افسردگی
- خرخر با صدای بلند
- سوزش سر دل
- تعریق شدید در خواب
- تکرار ادرار در شب
- بی خوابی
- افزایش سریع وزن
نکته دیگر اینکه، چاقی در افراد مبتلا به آپنه خواب بسیار رایج است. اما همه افراد مبتلا به آپنه لزوما چاق نیستند.
راه های تشخیص آپنه
برای تشخیص آپنه خواب پزشک علائم و نشانههای فرد را بررسی کرده و به معاینه فیزیکی داخل دهان و گلو میپردازد. در گام بعدی برای تایید تشخیص و ارزیابی وضعیت خواب، لازم است مطالعه خواب یک شبه یا پلیسومنوگرافی صورت گیرد. مطالعه خواب معمولا به دو روش انجام میشود.
مطالعه خواب شبانه در مرکز خواب
در مرکز خواب، هنگام خواب شبانه سنسورهایی روی انگشت، پوست سر، داخل سوراخهای بینی و قفسه سینه قرار میگیرد. این سنسورها فاکتورهایی مانند حرکت بازو و پا، نرخ ضربان قلب، الگوی تنفسی، سطح اکسیژن خون و جریان هوا را اندازه گیری میکنند.
همچنین با کمک دادههای این سنسورها پزشک تشخیص میدهد که چه مدت طول میکشد تا بیمار به خواب برود و وارد مراحل مختلف خواب شود، چگونه در طول شب از خواب بیدار میشود و چگونه در تنفس او وقفه ایجاد میشود.
تست خواب در منزل
مطالعه و تشخیص آپنه خواب در منزل نیز امکان پذیر است. برای اینکار پزشک تجهیزات سادهای را در اختیار بیمار قرار میدهد تا هنگام خواب آنها را به خود وصل کند. این تجهیزات مقدار اکسیژن خون، جریان هوا و الگوی تنفس را اندازه گیری میکنند.
آپنه خواب چه عوارضی دارد؟
آپنه خواب از هر نوعی که باشد یک بیماری جدی است و باید برای درمان آن اقدام کرد. عوارض آپنه درمان نشده میتواند موارد زیر باشد:
- مختل شدن روند طبیعی خواب
- کاهش کیفیت خواب
- خستگی و خواب آلودگی شدید در طول روز
- کاهش سطح اکسیژن خون
- افزایش ریسک سکته مغزی
- احتمال ابتلا به نارسایی قلب یا حمله قلبی
- آریتمی قلب
- فشار خون بالا
- ناتوانی جنسی
- افزایش احتمال مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت نوع 2
- بروز اختلال بیش فعالی و بی توجهی در کودکان
- کاهش عملکرد و بازدهی شغلی و تحصیلی
- سطح غیر طبیعی کلسترول خون
- افزایش خطر در مصرف برخی داروها یا بیهوشی عمومی
- ابتلا به کبد چرب غیر الکلی
درمان خانگی آپنه خواب
تغییر سبک زندگی و استفاده از روشهای خانگی یکی از راههای موثر برای رفع انسداد مجاری هوایی، عادی سازی تنفس در خواب و درمان آپنه است. موارد زیر میتواند برای درمان خانگی آپنه خواب به شما کمک کند.
- خوابیدن به پهلو
- داشتن رژیم غذایی سالم برای حفظ سلامت قلب
- ایجاد عادات خواب سالم (خواب کافی و منظم، تهویه مطبوع، نور کم و دمای مناسب در اتاق خواب)
- انجام ورزشهای مخصوص عضلات دهان و صورت برای بهبود موقعیت زبان، تقویت ماهیچههای لب و عضلات گلو
- کنترل وزن
- ترک سیگار و دخانیات
- کاهش مصرف الکل
- قرقره روزانه با روغنهای گیاهی از قبیل نعنا، سنبل، زنجبیل، سیر، رازیانه، دارچین
- مصرف روزانه مواد غذایی و گیاهان دارویی با خاصیت ضد التهابی مانند عسل، ترکیب شیر گرم و زرد چوبه، دمنوش بابونه، اسطوخودوس، سنبل الطیب، بهارنارنج، روغن گیاه بنفشه و عصاره تخم کدو حلوایی
درمان های پزشکی آپنه خواب
هدف از درمان آپنه خواب این است که فرد هنگام خواب و استراحت بتواند به صورت عادی نفس بکشد و دچار وقفه تنفسی و عوارض ناشی از آن نشود. انتخاب روش مناسب برای درمان آپنه به علت و شدت مشکل فرد بستگی دارد. رایجترین درمان های پزشکی آپنه خواب شامل موارد زیر است.
درمان با فشار هوایی مثبت مداوم (CPAP)
تامین فشار هوایی مثبت مداوم اصلیترین روش برای درمان آپنه خواب است. این کار با کمک دستگاه CPAP صورت میگیرد. CPAP از یک منبع هوای تحت فشار، پمپ، شیلنگ و ماسک تشکیل شده است.
فرد هنگام خواب ماسک را روی صورت قرار میدهد. پمپ دستگاه فشار هوای ملایمی را به بینی و دهان بیمار میدمد تا مجاری تنفسی هنگام خواب باز نگه داشته شده و فرد دچار انسداد راههای هوایی و وقفه تنفسی نشود.
دستگاه CPAP قادر است انواع آپنه و مشکلات تنفسی شبانه را درمان کرده و سایر علائم این بیماری از جمله خروپف، خستگی در طول روز، بیداری مکرر شبانه و مشکلات سلامتی مانند فشار خون را کنترل کند.
این روش همچنین میتواند موجب بهبود عملکرد تنفسی را در افراد مبتلا به بیماریهای مزمن انسدادی ریه (COPD)، آسم، امفیزما و برونشیت شود.
عمل جراحی برای درمان آپنه خواب
در صورتی که پزشک علت قطع شدن نفس در خواب را بزرگ بودن لوزهها یا وجود بافت اضافی در مجرای تنفسی تشخیص دهد، روش جراحی را برای درمان آپنه خواب پیشنهاد میکند.
در این جراحی که در مطب پزشک یا بیمارستان انجام میشود، جراح بافت اضافی یا لوزههای بزرگ را برمیدارد تا مشکل انسداد راههای هوایی در هنگام خواب رفع شود.
دستگاه تغییر موقعیت فک پایین (MRD)
MRD یک وسیله دهانی برای درمان آپنه انسدادی خفیف و متوسط است که به صورت سفارشی برای هر بیمار ساخته میشود. استفاده از این ابزار در هنگام خواب کمک میکند که فک در وضعیت رو به جلو نگه داشته شود تا فضای پشت زبان گسترش یابد.
به این ترتیب راه هوایی فوقانی باز مانده و بیمار میتواند در خواب به راحتی نفس بکشد و دچار وقفه تنفسی نشود. استفاده از این دستگاه برای درمان آپنه خواب ممکن است موجب درد فک یا دندان شده و بیماری اختلال مفصل گیجگاهی فکی را تشدید کند.
درمان آپنه با ارتودنسی
در صورتی که آپنه خواب به دلیل ناهنجاریهای فکی و مشکلات دندانی ایجاد شده باشد، اقدامات ارتودنسی برای درمان این بیماری باید انجام شود.
روشهای ارتودنسی با اصلاح وضعیت دندانها، تنظیم موقعیت فکها و ایجاد فضای کافی در قوس فک برای قرار گیری صحیح دندانها به باز شدن راه تنفس و درمان آپنه کمک میکنند.
متخصص ارتودنسی با توجه به نوع مشکل یکی از روشهای زیر را برای رفع آپنه به کار میبرد:
- استفاده از بریسها و الاینرهای ارتودنسی
- ابزارهای ارتودنسی فانکشنال
- به کار بردن محافظ دهانی در هنگام خواب
- وسیع کننده کام (اکسپندر)
- هدگیر ارتودنسی
- اسپیلنت جلو آورنده فک
- اصلاح ناهنجاریهای اسکلتی با ارتودنسی پیشگیری
روشهای ارتودنسی پیشگیری اغلب برای کودکان و خردسالانی استفاده میشود که دچار آپنه خواب هستند تا وضعیت فک و دندانهای آنها به گونهای است که پزشک تشخیص میدهد احتمال بروز آپنه در بزرگسالی آنها وجود دارد.
درمان دارویی آپنه
در برخی مواد ممکن است پزشک مصرف داروهایی مانند استازولامید، زولپیدم و تریازولام را برای درمان آپنه تجویز کند. توجه داشته باشید استفاده از این داروها برای همه بیماران مناسب نیست و تنها با مشورت پزشک مجاز به استفاده از آنها هستید.
برای درمان آپنه خواب به چه دکتری باید مراجعه کرد؟
اغلب کسانی که میدانند مشکل آپنه خواب چیست و با عوارض ناشی از آن دست به گریبان هستند، میپرسند که برای درمان آپنه خواب به چه دکتری مراجعه کنیم؟
شما میتوانید در گام نخست به یک پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک براساس معاینات و تشخیص اولیه علت قطع شدن نفس در خواب ممکن است شما را به یکی از متخصصان زیر ارجاع دهد:
- متخصص گوش و حلق و بینی
- متخصص ریه
- متخصص طب خواب
- متخصص مغز و اعصاب
- روانپزشک
آیا آپنه خطرناک است؟
حال که فهمیدیم آپنه خواب چیست و چه عوارضی دارد ممکن است این سوال در ذهن شما ایجاد شود که “آیا آپنه خواب خطرناک است و نیاز به درمان دارد؟”
وقفه تنفسی در خواب، موجب کاهش سطح اکسیژن خون شده و ضربان قلب را نامنظم میکند. این اتفاق برای کسانی که بیماری زمینهای دارند (و افراد سالم) میتواند منجر برای حمله قلبی، سکته مغزی و حتی مرگ شود.
دیابت نوع دوم، فشار خون بالا، ضعف حافظه و افسردگی از جمله سایر عواقب بیماری آپنه خواب هستند. بنابراین در صورت ابتلا به آپنه بهتر است هرچه سریعتر برای درمان این اختلال اقدام کنید.
همانطور که در ابتدا گفتیم آپنه خواب به وضعیتی گفته میشود که نفس فرد در زمان خواب به طور مکرر قطع شده و او نمیتواند به راحتی نفس بکشد. وقفه تنفسی در خواب اگر درمان نشود ممکن است بیماریهای جدی و عوارض ناگواری را برای فرد به وجود آورد.
حالا که میدانید آپنه خواب چیست وچه روشهای درمانی مختلفی برای آن وجود دارد، بهتر است در صورت داشتن این عارضه حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
در صورتی که ناهنجاری فک و بهم ریختگی دندانها در توقف کوتاه مدت تنفس در خواب نقش داشته باشد بهتر است در اسرع وقت برای رفع اختلالات فکی و دندانی به متخصص ارتودنسی مراجعه نمایید.
