کراس بایت دندان یک مشکل مربوط به بایت (مالاکلوژن) است، که باعث میشود دندانهای فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار نگیرند. در این حالت، هنگام بسته شدن فک، تعدادی از دندانهای بالایی داخل دندانهای پایینی قرار میگیرند؛ در حالی که ممکن است تعدادی از آنها خارج از دندانهای فک پایین قرار بگیرند.
انواع کراس بایت معمولا دلیل ژنتیکی هستند و بیمار در واقع با آن به دنیا آمده است؛ اما این مشکل میتواند به دلیل عادات اشتباه هم فرد را درگیر کند. در ادامه با جزئیات بیشتری درباره این ناهنجاری، دلایل، عوارض و گزینههای درمان آن بحث میکنیم.
فهرست مطالب
کراس بایت دندان چیست؟
کراس بایت دندانی (Dental Crossbite)، که به آن بایت معکوس یا ریورس بایت (Reverse Bite) هم گفته میشود، نشاندهنده نوع خاصی از ناهماهنگیست که در آن دندانهای فک بالا به درستی روی دندانهای فک پایین قرار نمیگیرند.
در یک بایت سالم، دندانهای فک بالا باید کمی جلوتر از دندانهای پایینی باشند؛ و هنگامی که برعکسِ اینحالت اتفاق میافتد، یعنی کراس بایت وجود دارد. این عارضه میتواند یک دندان، چنددندان یا حتی همه دندانهای قوس دندانی را تحت تاثیر قرار دهد.
به این ترتیب، چه یکیدوتا از دندانهای فک پایین روی دندانهای بالا (هنگام بسته بودن دهان) بیفتد و چه تعدادی از آنها، با این ناهنجاری مواجه هستیم.
انواع کراس بایت چیست؟
انواع کراس بایت با توجه به محل بروز در دهان یا منشا مال اکلوژن دندانها از یکدیگر تفکیک میشوند:
- با توجه به ناحیه درگیرشده در دهان، انواع قدامی، خلفی، یک طرفه و دو طرفه را داریم؛
- و با توجه به منشا بروز، انواع اسکلتی، دندانی و مختلط را داریم.
اما در حالت کلی، حالات قدامی و خلفی اصلیترین طبقهبندیهای این ناهنجاری هستند.
انواع کراس بایت بر اساس محل بروز
نوع Crossbite را میتوان بر اساس ناحیه خاصی از دهان که مالاکلوژن در آن مشاهده میشود، طبقهبندی کرد. این طبقهبندی انواع زیر را شامل میشود:
کراس بایت قدامی
کراس بایت قدامی (Anterior Crossbite) ناحیه نزدیک به دندانهای ثنایا، یعنی چهار دندان جلویی فک بالا و چهار دندان جلویی پایین را تحت تاثیر قرار میدهد. کراس بایت قدامی با توجه به موقعیتاش، قابل توجهترین و قابل مشاهدهترین شکلِ این ناهنجاریست.
کراس بایت خلفی
کراس بایت خلفی (Posterior Crossbite) دندانهای عقبی یا پشتیِ حفره دهان، به ویژه دندانهای پرمولر و مولر را درگیر میکند. برخلاف حالت قدامی، کراس بایت خلفی کمتر به چشم میآید؛ چون دندانهایی را که به سمت پشت قوس دندانی قرار دارند، تحت تاثیر قرار میدهد.
این ناهنجاری شبیه به آندربایت دندان است، اما دقیقا مانند آن نیست.
کراس بایت یک طرفه (گونه ای)
هنگامی که مال اکلوژن فقط یک طرف دهان، راست یا چپ را تحت تاثیر قرار میدهد، به عنوان کراس بایت یک طرفه (Unilateral Crossbite) شناخته میشود. این نوع خاص پتانسیل ایجاد عدم تقارن در صورت را دارد، چون فک به سمتی که دچار ناهنجاری است، منحرف خواهد شد.
حین بررسی انواعِ این ناهنجاری، نام کراس بایت گونه ای یا باکال هم به چشم میخورد که در همین طبقهبندی جای میگیرد. در اینحالت، یکسمت از دندانهای فک بالا به شدت نزدیک گونهاند و روی دندانهای پایین منطبق نیستند.
کراس بایت دو طرفه
کراس بایت دو طرفه (Bilateral Crossbite) به مالاکلوژنی اشاره دارد که در دوطرف دهان ایجاد میشود. به عبارت سادهتر، در اینوضعیت، دندانهایِ هردو طرفِ فک بالا داخل دندانها فک پایین میگیرند.
انواع کراس بایت بر اساس منشا بروز
انواع کراس بایت را میتوان با توجه به دلایل زمینهای این مالاکلوژن نیز دستهبندی کرد:
کراس بایت اسکلتی
هنگامی که این مالاکلوژن به مشکلی در رشد استخوان نسبت داده شود، آن را به عنوان کراس بایت اسکلتی (Skeletal Crossbite) میشناسیم. در چنین مواردی، فک بالا به اندازه کافی رشد نکرده است که باعث کوچکتر شدن آن از فک پایین میشود. در نتیجه دندانهای بالایی داخل (پشت) دندانهای پایینی قرار میگیرند.
کراس بایت دندانی
در یکسری موارد، علت این مالاکلوژن به عدم رشد فک مربوط نمیشود، بلکه به خاطر تاخیر در رویش دندانها یا رویش غیر طبیعی آنهاست. چنین مواردی که مشکل از ناهنجاری دندانی ناشی میشود، به عنوان کراس بایت دندانی (Dental Crossbite) شناخته میشود.
کراس بایت مختلط
نوع سومی از این ناهنجاری (از نظر منشا) هم وجود دارد که نه استخوانهای فک و نه دندانها به درستی رشد کردهاند. در این حالت که مشکل ناشی از ترکیبی از عوامل است، با کراس بایت مختلط (Mixed Crossbite) روبهرو هستیم.
علت کراس بایت دندان چیست؟
این مشکل میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. اما به طور کلی، میتوان آنها را در دو گروه اصلی قرار داد:
- عوامل ژنتیکی
- عوامل محیطی (عادات اکتسابی)
عوامل ژنتیکی
دلایل اسکلتی و دندانی که بالاتر بررسی شدند، ممکن است ژنتیکی باشد. و در حوزه علل ژنتیکی، هیپوپلازی فک بالا (توسعهنیافتگی استخوانهای فک بالا) و هیپرپلازی فک پایین (رشد زیاد فک پایین) بیشترین مسئولیت را در ایجاد کراس بایت دندان دارند.
در چنین مواردی، ارزیابی اعضای خانواده برای تعیین جنبه ارثی ضروری است. اگر افرادی در خانواده شما Crossbite داشته باشند، ممکن است خودتان یا فرزندتان هم به این ناهنجاری مبتلا شوید. علل ژنتیکی زمینهای این مشکل میتواند شامل موارد زیر هم باشد:
- شکل فک
- نقص ژنتیکی مادرزادی، مانند شکاف لب یا شکاف کام
- دندانهای بیش از حد شلوغ
- دندانهایی با شکل غیر طبیعی
- دندانهای اضافی
عوامل محیطی و اکتسابی
گذشته از دلایل ژنتیکی، کراس بایت دندان میتواند ناشی از عوامل محیطی و عادات اکتسابی هم باشد. چون دندانها نوعی استخوان هستند، حد معینی از نیرو و ضربه میتواند منجر به رشد نامناسب آنها شود. عوامل محیطیِ رایجی که ممکن است دلیل این ناهنجاری باشند عبارت هستند از:
- مکیدن شست، استفاده از پستانک یا استفاده از شیشه شیر در دوران کودکی برای مدت طولانی
- دیر افتادن دندانهای شیری
- وجود فاصله کم بین دندانهای شیری
- تنفس دهانی
- موقعیت بد زبان
- روش دندان در موقعیت نامناسب، مانند دندانهای بیرونزده
- بزرگ شدن لوزه سوم و لوزهها
- از دست دادن دندان(ها) یا شکستگی فک به دلیل تصادف یا سایر جراحات
- استفاده از روکشهای دندانی، نگهدارندهها، بریسها و سایر لوازم درمانی که اندازه مناسبی ندارند
- تومورهای دهان یا فک
کراس بایت دندان منجر به چه مشکلاتی میشود؟
این ناهنجاری چالشهای فیزیکی و عملکردیِ مختلفی را برای بیماران ایجاد میکند، از جمله:
- آسیب به دندانها: Crossbite میتواند منجر به توزیع نابرابر نیروهای واردشده به دندانها و ساییدگیِ آنها شود. در صورت عدم درمان، تخریب مینای دندان، پوسیدگی و عقبنشینی لثه (و سایر بیماریهای پریودنتال) هم اتفاق میافتد. این مشکل حتی میتواند به قدری وخیم شود که دندان لق شود.
- مشکلات عملکردی: دندانهای مبتلا به بایت معکوس میتوانند نحوه گفتار (آواسازی) و جویدن را تحت تاثیر قرار دهند؛ که اگر به درستی مورد توجه قرار نگیرد، مشکلات گوارشی را به دنبال خواهند داشت.
- مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ): این ناهنجاری میتواند به مفصل گیجگاهی-فکی فشار وارد کند، و منجر به عوارضی مانند دندانقروچه (براکسیسم) یا احساس درد در فک، سر یا گردن شود.
برای کاهش این مشکلات و حفظ سلامت دهان و دندان، به بیماران توصیه میشود که در سریعترین زمان برای درمان کراس بایت قدامی یا خلفی اقدام کنند.
روشهای تشخیص کراس بایت
ریورس بایت معمولا توسط دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی در طول معاینه دندانها تشخیص داده میشود. تشخیص کراس بایت میتواند شامل مراحل زیر باشد:
- معاینه ظاهری: در وهله اول، دندانپزشک یا ارتودنتیست دندانها و فکها را برای شناساییِ علائم این ناهنجاری به صورت چشمی معاینه میکند. آنها ممکن است از بیمار بخواهند که دندانها را ببندد (گاز بگیرد) تا وضعیت ردیفِ دندانها را بررسی کنند.
- بررسی سابقه دندانپزشکی: برای تشخیص کراس بایت دندان، متخصص سابقه بیمار را هم بررسی میکند، به ویژه برای هرگونه درمان ارتودنسی در گذشته یا نگرانیهای مربوط به تراز بایت.
- عکسبرداری: ممکن است عکسبرداری با اشعه ایکس برای وارسی دقیقتر از دندانها، فکها و همترازی بایت نیز انجام شود. اینکار به تعیین شدت ناهنجاری و شناسایی مشکلات اساسی کمک میکند.
- بررسی بایت: روند تشخیص میتواند شامل استفاده از ابزارها و تکنیکهای مختلف برای تحلیل بایت بیمار هم بوشند، از جمله قالبگیری یا آنالیز دیجیتال بایت. اینکار نیز به اندازهگیری میزان ناهنجاری و تعیین بهترین رویکرد درمانی کمک کند.
- ارزیابی عملکردی: در برخی موارد، ارزیابی عملکردی برای تحلیل نحوه حرکت فکها و دندانها در طول فعالیتهای مختلف مانند جویدن یا صحبت کردن هم انجام میشود.
پس از تشخیص کراس بایت، متخصص ارتودنسی گزینههای درمانی را با بیمار در میان گذاشته و نهایتا یک برنامه درمانیِ شخصی بر اساس نیازها و ترجیحات فرد طرحریزی خواهد کرد.
درمان کراس بایت قدامی و خلفی
این مالاکلوژن میتواند به شدت روی زندگی روزمره افراد مبتلا تاثیر بگذارد. بنابراین، تشخیص زودهنگام برای شروع به موقعِ درمان برای جلوگیری از هرگونه عواقب نامطلوب بسیار مهم است. گزینههای موجود برای رفع این ناهنجاری را در ادامه میبینید:
درمان کراس بایت در کودکان
مناسبترین زمان برای درمان موثر و اصلاح Crossbite در کودکان، به طوری که بر رشد استخوانها تأثیر بگذارد و از عوارض بعدی در بزرگسالی جلوگیری کند، معمولا بین 6 تا 12 سالگی است.
ارتودنسی رهگیری رایجترین و موفقترین روش درمان کراس بایت در کودکان است؛ چون استخوانهایشان انعطافپذیرتر است. این درمان فقط در کودکان مؤثر است، چون از پتانسیل اصلاح رشد استخوان استفاده میکند. وقتی استخوانها کاملا بالغ شوند، مداخله یا تغییر در رشد آنها غیرممکن میشود.
وسیعکنندههای کام (پالاتال اکسپندرها) کاربرد بالایی در این درمان دارند، که ایجاد تغییر در اندازه استخوان فک بالا و انبساط کام را تسهیل میکنند. ممکن است از هدگیر هم استفاده شود.
درمان کراس بایت در بزرگسالان
اصلاح بایت معکوس در افراد بزرگسال پیچیدگی بیشتری دارد، چون رشد استخوانهای آنها کامل شده است. برای تعیین مناسبترین رویکرد و شروع فرآیند درمان در بزرگسالان، فرد باید توسط متخصص ارتودنسی معاینه شود. دو روش اصلی برای اصلاح این مشکل در بزرگسالان وجود دارد: سیم کشی دندان و جراحی.
جراحی + ارتودنسی برای کراس بایت
در مواردی که ناهنجاری شدید یا ناشی از مشکلات اسکلتی باشد، جراحی برای درمان ضروریست. این موارد میتواند شامل انحراف بیش از حد فک پایین یا بیش از حد باریک بودن کام باشد. در هریک از این شرایط، ارتودنسی برای کراس بایت نمیتواند به تنهایی ناهنجاری را برطرف کند؛ چون رشد استخوانها کامل شده است.
هدف جراحی اصلاح اندازه و موقعیت استخوانهای فک، و در نتیجه بهبود زیبایی صورت و بهبود عملکرد دهان است. در بیشتر موارد، این جراحی با ارتودنسی ثابت (و بعدا نگهدارندهها) دنبال میشود تا ناهماهنگی دندانها رفع شود و فرد لبخندی متناسب داشته باشد.
ترکیب جراحی و ارتودنسی برای کراس بایت، یک رویکرد جامع برای بیمارانی با ناهنجاریهای شدید و پیچیده است.
درمان کراس بایت بدون جراحی
در مواردی که ریورس بایتِ فرد بزرگسال ناشی از علل دندانی باشد، درمانهای ارتودنسی میتوانند روشی موثر برای اصلاح ناهنجاری بدون جراحی باشد؛ منظور چنین درمانهایی است:
- ارتودنسی با بریسهای سنتی فلزی یا سرامیکی
- الاینرها یا ترازکنندههای شفاف (برای ناهنجاریهای جزئی)
این دستگاهها با اعمال نیروهای ملایم و کنترلشده موقعیت دندانها را به تدریج تغییر میدهند، و درمان کراس بایت بدون جراحی را ممکن میکنند.
در پایان
انواع کراس بایت دندان از شرایط اورژانسی دندانپزشکی محسوب نمیشوند. اما اگر درمان نشود، میتواند منجر به مشکلات فک شود و ویژگیهای صورت را تحت تاثیر قرار دهد. تمیز کردن دندانهای نامرتب هم دشوارتر است، که احتمال پوسیدگی و سایر آسیبها را افزایش میدهد.
روش درمان به شدت ناهنجاری بستگی دارد و ممکن است شامل بریس و دستگاههای دیگر باشد. در موارد شدید ممکن است جراحی هم لازم باشد. اگر مشکل هرچه زودتر اصلاح نشود، ممکن است بیمار در آینده به درمانی گستردهتر و اساسیتر احتیاج پیدا کند.
اگر شما یا فرزندتان دندانهای نامرتب دارید، در اسرع وقت با دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی خود درباره مراحل بعدی درمان صحبت کنید.