ناهنجاری عقب بودن فک بالا تاثیر چشم گیری در ظاهر و چهره فرد دارد. به طوری که وقتی از نیم رخ به صورت او نگاه کنیم، لب‌ها عقب از حالت نرمال و چانه جلوتر از وضعیت طبیعی قرار دارد. عقب رفتگی فک بالا نظم و ترتیب قرار گیری دندان‌ها در دهان را به هم زده و جویدن و بلع را برای فرد دشوار می‌کند.
در ادامه این مطلب به بررسی دقیق مشکل عقب رفتگی فک بالا، علت بروز این ناهنجاری و روش‌های درمان عقب بودن فک بالا بدون جراحی یا با جراحی می‌پردازیم.
فهرست مطالب
عارضه عقب بودن فک بالا چگونه است؟
عقب بودن فک بالا یکی از ناهنجاری‌های ساختاری و استخوانی فک است که در آن رشد دو فک بالا و پایین متوازن و هماهنگ نیست. به طوری که فک بالا عقب‌تر از فک پایین قرار دارد. این ناهنجاری زمانی اتفاق می‌افتد که رشد فک بالایی متوقف شده در حالی که فک پایین رشد طبیعی و معمول خود را داشته و بزرگ‌تر شده است.
عقب بودن فک بالا کاملا با آندربایت یا جلو بودن فک پایین متفاوت است. در آندربایت دندان، فک بالا وضعیت طبیعی دارد اما فک پایین به ضورت غیرعادی بزرگ و جلو آمده است. در عارضه عقب بودن فک بالا، رشد فک پایین کاملا طبیعی بوده اما فک بالا عقب‌تر و کوچکتر می‌ماند.
علت عقب رفتگی فک بالا چیست؟
مهمترین علت عقب بودن یا کوچک بودن فک بالا وراثت و ژنتیک است. به عبارتی در اغلب موارد عارضه عقب رفتگی و کوچکی فک بالا از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد. برخی بیماران نیز به دلایل دیگری مانند ضربه شدید و تصادف آسیب دیده و دچار این عارضه می‌شوند.
البته عواملی از قبیل مکیدن انگشت و استفاده طولانی مدت از پستانک و شیشه شیر که علت جلو بودن فک بالا هستند، در بروز این ناهنجاری نیز نقش دارند.
عقب بودن فک بالا چه عوارضی دارد؟
- بهم خوردن نظم و هماهنگی دندان‌ها
- دشواری در جویدن و بلع
- مشکل در تکلم و گفتار
- اختلال در خواب
- مشکلات تنفسی
- تنفس دهانی و خروپف در خواب
- گردن درد و مفصل گیجگاهی
- تاثیر منفی بر صورت و چهره
- کاهش اعتماد به نفس
تشخیص عقب بودن فک بالا
مشکل عقب رفتگی فک بالا و جلو بودن فک پایین هر دو از نوع اکلوژن کلاس 3 یا پروگناتیسم هستند و در هر دو آن‌ها فک پایین جلوتر از فک بالا قرار دارد. اما روش‌های درمان این دو ناهنجاری کاملا باهم متفاوت است. از این رو مهمترین مرحله در انتخاب روش درمان، تشخیص دقیق نوع اختلال فکی و دندانی توسط ارتودنتیست است. همین موضوع اهمیت مراجعه به متخصص ارتودنسی با تجربه را نمایان می‌سازد.
ارتودنتیست برای تشخیص ناهنجاری علاوه بر معاینه دقیق فک و دندان‌ها از روش‌های دیگری مانند گرفتن عکس استفاده می‌کند.
درمان عقب بودن فک بالا
در مشکلات اسکلتی کلاس 3، تنها در یک چهارم موارد، مشکل فقط عقب بودن فک بالا است. در یک چهارم دیگر مشکل فقط مربوط به جلو زدگی فک پایین و در نیمی از موارد ترکیبی از مشکل جلو بودن فک پایین و عقب بودن فک بالا وجود دارد که درمان را پیچیده می‌کند.
بنابراین فقط در 25 درصد موارد روش درمانی تنها بر مشکل عقب رفتگی و کوچک بودن فک بالا تمرکز دارد. در بقیه موارد، باید همزمان به مشکلات فک پایین نیز رسیدگی شود.
به طور کلی روش‌های جراحی و غیر جراحی که به طور معمول برای درمان عقب بودن فک بالا به کار می‌رود شامل موارد زیر است.
1- درمان عقب بودن فک بالا بدون جراحی
انتخاب روش و برنامه درمان برای رفع عارضه کوچک بودن و عقب رفتگی فک بالا به سن و شرایط بیمار، شدت ناهنجاری و سایر مشکلات فک و دندان بستگی دارد. در سنین کودکی و ناهنجاری‌های خفیف و متوسط، درمان‌های غیر جراحی متداول‌تر است.
درمان عقب بودن فک بالا با ارتودنسی
پیشرفت‌های صورت گرفته در علم پزشکی و ارتودنسی، درمان عقب بودن فک بالا بدون جراحی را ممکن ساخته است. اگر بیمار در زمان مناسب برای درمان مشکل عقب رفتگی فک بالا به ارتودنتیست مراجعه کند، بدون نیاز به عمل جراحی می‌تواند وضعیت فک و دندان‌های خود را بهبود ببخشد.
در واقع روش‌ها و دستگاه‌های متحرک ارتودنسی فک بالا کمک می‌کنند که این فک به درستی رشد کند و در موقعیت صحیح خود قرار بگیرد.
فیس ماسک برای درمان عقب رفتگی فک بالا
فیس ماسک یک دستگاه ارتودنسی خارج دهانی است که برای تحریک رشد فک در کودکان 10 تا 12 ساله با مشکل کوچکی و عقب رفتگی فک بالای مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف از قرار دادن فیس ماسک، حرکت فک بالا به سمت جلو و اصلاح نحوه رشد آن است. هنگام استفاده از این دستگاه ارتودنسی، فک بالا با یک پلاک متحرک به صورت یک بلوک واحد در می‌آید. آنگاه توسط کش‌های ارتودنسی و به کمک فیس ماسک به سمت جلو کشیده می‌شود. در کنار آن، از یک چانه بند (چین) برای جلوگیری از رشد مضاعف فک پایین و هدایت آن به سمت عقب استفاده می‌کنند.
اثر بخشی فیس ماسک چقدر است؟
موثر بودن استفاده از فیس ماسک در درمان عقب رفتگی فک بالا تا حد زیادی به همکاری بیمار بستگی دارد. هر چه ساعات استفاده از فیس ماسک بیشتر باشد، نتیجه مطلوب‌تر و سریع‌تری بدست می‌آید.
فیس ماسک باید حداقل 14 ساعت در طول شبانه روز روی صورت باشد که تحمل این موضوع برای کودکان آزاد دهنده است. آن‌ها می‌توانند هنگام خواب و استراحت از این دستگاه استفاده کنند. در روزهای اول معمولا فرد کمی احساس درد و ناراحتی را تجربه می‌کند اما به مرور عادت می‌کند و این حس ناخوشایند از بین می‌رود.
2- درمان عقب بودن فک بالا با جراحی
هنگامی که وضعیت عقب رفتگی فک بالا شدید است و بیمار بعد از سن بلوغ و تکامل رشد استخوان فک برای درمان اقدام می‌کند، دیگر روش‌های ارتودنسی اثر بخش نیست و باید جراحی فک صورت بگیرد.
جراحی فک بالا عقب رفته
برای جراحی فک بالا عقب رفته ابتدا جراح فک و صورت طی عمل جراحی فک بالا را به موقعیت صحیح خود رسانده در آنجا ثابت می‌کند. پس از بهبود محل جراحی، ارتودنتیست از روش‌های ارتودنسی ثابت یا متحرک را برای تنظیم نهایی فک و مرتب کردن دندان‌ها به کار می‌برد.
گاهی لازم است برای آماده کردن شرایط فک، بیمار قبل از جراحی حدود 12 تا 18 ماه تحت درمان ارتودنسی قرار بگیرد. پروسه درمان فک عقب رفته با روش جراحی طولانی‌تر و گران‌تر است.
درمان مشکل عقب رفتگی فک بالا چه اهمیتی دارد؟
- بهبود وضعیت تنفس و استراحت
- قرار گیری زبان در شرایط نرمال در حفره دهان و بهبود تکلم و گفتار
- زیبایی ظاهر چانه و لب‌ها با اصلاح موقعیت فک بالا
- قرار گرفتن گردن در وضعیت مناسب و خلاصی از درد گردن ناشی از عقب رفتگی و کوچک بودن فک بالا
سن مناسب برای درمان عقب بودن فک بالا
بهترین سن برای درمان کوچک بودن و عقب رفتگی فک بالا، سنین کودکی است. هر چه سن بیمار کمتر باشد درمان سریع‌تر و نتیجه مطلوب‌تر خواهد بود.
در سن 7 تا 12 استخوان فک هنوز نرم است و به ارتودنتیست این امکان را می‌دهد که با کمک دستگاه ارتودنسی متحرک رشد فک بالا را تحریک کرده و این فک را به سمت جلو هدایت کند. با بالا رفتن سن بیمار درمان طولانی‌تر و احتمال نیاز به جراحی فک بیشتر می‌شود.
بعد از جلو آوردن فک متخصص ارتودنسی با استفاده از دستگاه ارتودنسی ثابت به منظم کردن دندان‌ها می‌پردازد.
سوالات متداول عقب بودن فک بالا
- آیا استفاده از فیس ماسک فقط برای درمان عقب رفتگی فک کودکان موثر است؟
اگرچه استفاده از این روش در کودکان رایج‌تر است اما گاهی ممکن است ارتودنتیست فیس ماسک را برای درمان ناهنجاری خفیف در بزرگسالان نیز موثر تشخیص دهد.
- در چه صورت جراحی تنها چاره برای درمان عقب بودن فک بالا است؟
در موارد عقب رفتگی شدید و زمانی که بیمار از سن بلوغ گذشته و رشد استخوان فک او متوقف شده، تنها راه برای رفع مشکل عمل جراحی است.
- چرا بعد از جراحی فک بالا عقب رفته، ارتودنسی انجام می‌شود؟
اینکار برای تنظیم نهایی فک بالا و مرتب کردن دندان‌ها صورت می‌گیرد.
- آیا مشکلاتی تنفسی و گفتاری بلافاصله بعد از شروع درمان بهبود می‌یابند؟
خیر. در طول دوره درمان و با تغییر موقعیت و وضعیت فک بالا، به مرور زبان در شرایط نرمال در دهان قرار می‌گیرد. در واقع رفع مشکلات تنفسی، گفتاری جویدن و بلع تدریجی است و بعد از تکمیل دوره درمان به طور کامل بهبود می‌یابد.
عقب بودن فک بالا یکی از ناهنجاری‌های اسکلتی فک است که علاوه بر ظاهر و چهره، سلامت دهان و دندان‌ها و فعالیت‌های روزمره از قبیل جویدن، قورت دادن، تنفس و حرف زدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. درمان این ناهنجاری در سنین کودکی بسیار ساده است و در مدت کوتاهی انجام می‌شود. اما هرچه سن بیمار بیشتر شود، مشکل شدیدتر و درمان آن سخت‌تر، طولانی‌تر و پرهزینه‌تر خواهد شد.
اگر فکر می‌کنید فک بالا کودک شما، عقب‌تر یا کوچکتر از فک پایین است، برای تشخیص و درمان زود هنگام به متخصص ارتودنسی و در صورت نیاز به جراح فک و صورت مراجعه نمایید.
