دندان قروچه اکثرا به دلیل استرس، اضطراب، عصبانیت یا تنش ایجاد شده، و از واکنشهای طبیعی افراد برای مقابله با آنهاست. با این حال، فشردن و ساییدن دندانها میتواند به خاطر مشکلات بایت (یعنی وضعیت دندانها، هنگامی که دهان بسته است)، کج بودن دندانها، یا از دست دادن دندانها هم باشد.
دندان قروچهی گاه به گاه، با عنوان تخصصیِ «براکسیسم»، نگرانی زیادی ایجاد نمیکند چون معمولا آسیبزا نیست. اما اگر به صورت منظم فرد را درگیر کند، به طور باورنکردنیای میتواند به دندانها صدمه بزند. اینکار میتواند دهها کیلوگرم فشار اضافی به دندانها وارد کند، و مقدمه سایر مشکلات دهان و دندان باشد.
با ما همراه باشید تا ضمن تعریف دقیق این اختلال، علت دندان قروچه در بزرگسالان و کودکان را بررسی کنیم، و با نشانهها و روشهای درمان آن آشنا شویم.
فهرست مطالب
دندان قروچه یا براکسیسم چیست؟
براکسیسم (Bruxism) یک اختلال حرکتی تکراری است که در آن فرد به طور متناوب با استفاده از ماهیچههای فک، دندانهای خود را به هم میساید یا فشار میدهد. بیشتر مردم وقتی عصبی و تحت فشار هستند دندان قروچه میکنند؛ و کودکان، نوجوانان و جوانان بیشتر از افراد میانسال و مسن آن را تجربه میکنند.
این مشکل میتواند تمام دندانها یا فقط دندانهای جلویی را درگیر کند. همچنین میتواند علائم سادهای مانند سردرد یا درد صورت، تا نشانههای پیچیدهتر مانند گرفته تا اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) داشته باشد.
برخی از داروها خطر دندان قروچه در بزرگسالان و دیگر گروههای سنی را افزایش میدهند. بنابراین، گاهی با تغییر نسخه میتوان آن را برطرف کرد. دیگر افراد ممکن است به کمک بیشتری نیاز داشته باشند، از جمله اقداماتی برای کاهش استرس یا استفاده از محافظ دهان هنگام خواب.
انواع دندان قروچه
دو نوع براکسیسم وجود دارد که علائم و دلایل آنها میتواند متفاوت باشد:
- دندان قروچه بیدار (Awake Bruxism یا AB) که به آن براکسیسم روزانه (Diurnal Bruxism) هم میگویند، وقتی رخ میدهد که فراد بیدار است و با گذشت روز علائم آن بدتر میشود. طبق آمارها، این نوع در خانمها شایعتر است.
- دندان قروچه خواب (Sleep Bruxism یا SB) که به آن براکسیسم شبانه (Nocturnal Bruxism) هم گفته میشود، در طول شب رخ میدهد. علائم این نوع معمولا پس از بیدار شدن بدتر میشود.
نشانههای براکسیسم چیست؟
بیشتر اوقات، براکسیسم به قدری شدید نیست که مشکلات جدی ایجاد کند. بسته به اینکه دندان قروچه در طول روز یا شب اتفاق بیفتد، علائم آن میتواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. اما به طور کلی، نشانههای این اختلال شامل موارد زیر است:
- درد عضلات فک
- مشاهده نقاط جویدهشده روی زبان یا گونه
- آسیب به دندانها (لبپریدگی، ساییدگیِ مینای دندان، تحلیل رفتن دندانها (صاف شدن نوک آنها) و لق شدن دندانها)
- اختلال در خواب به دلیل بیدار شدن از صدای ساییدگی و بهم خوردنِ دندانها
- گوش درد (بدون نشانهای از عفونت گوش یا سایر مشکلات مربوط به آن)
- سردرد (شامل سردرد تنشی ناشی از ساییدن روزانهی دندانها، و سردرد صبحگاهی به خاطر دندان قروچه در خواب)
- درد گردن یا گرفتگیِ عضلات آن
- درد شدید صورت
- حساس شدنِ دندانها نسبت به سرما، گرما و یا فشار
- صدا دادن فک و اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
علت دندان قروچه و عوامل خطر آن چیست؟
اینکه چرا یک فرد به براکسیسم مبتلا میشود، پاسخهای بسیاری دارد. همچنین، عوامل متعددی وجود دارد که ممکن است خطر ابتلا به این مشکل را در افراد افزایش دهد که عبارت هستند از:
- سن: کودکان بیشتر از بزرگسالان دندانهایشان را به هم فشار میدهند؛ آمار براکسیسمِ مرتبط با خواب در کودکان 15-40% و در بزرگسالان 8-10% است.
- احساسات: ناامیدی، استرس، تنش، اضطراب و خشم سرکوبشده همگی میتوانند محتملترین علت فشار دادن دندان ها روی هم باشند.
- ژنتیک: علت دندان قروچه میتواند ارثی هم باشد. اگر یکی از والدین این عارضه را داشته باشد، احتمال ابتلای کودک به آن دو برابر بیشتر خواهد شد.
- داروها: طبق تحقیقات برخی داروها میتوانند علت فشار دادن فک روی هم در خواب یا بیداری باشند. این داروها با ایجاد تغییراتی در سیستم عصبی مرکزی منجر به این مشکل میشوند. داروهای ضد روانپریشی و ضد افسردگی به ویژه مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند پروزاک (فلوکستین)، زولافت (سرترالین) و پاکسیل (پاروکستین) از جمله این داروها هستند.
- شخصیت: بعضا براکسیسم با ویژگیهای شخصیتی خاصی مانند روانرنجوری نیز همراه است. به همین خاطر در نظر گرفتن این مورد در فرد نیز توصیه میشود.
- سبک زندگی: سیگار کشیدن، کافئین، الکل و استفاده تفریحی از مواد مخدر هم میتواند علت دندان قروچه باشد و خطر ابتلا به آن را افزایش دهد.
علاوه بر اینها، یکسری شرایط پزشکی خاص هم میتواند علت دندان قروچه در خواب یا حین بیداری باشد. این بیماریها عبارتاند از:
- اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD)
- زوال عقل
- صرع
- اختلال رفلاکس معده به مری (GERD)
- هراس شبانه
- پارکینسون
- آپنه خواب (و سایر اختلالات مرتبط با خواب)
علت دندان قروچه کودکان
علت دندان قروچه کودکان را در مطلب دیگری به طور مفصل بررسی کردهایم، و اینها به مرور این دلایل بررسی میکنیم:
- دردهای خاص، از جمله گوش درد یا دردِ ناشی از رشد دندانها.
- استرس، مثلا به خاطر یک امتحان در مدرسه یا تغییری در روتین روزانه آنها. حتی مشاجره با والدین و خواهر و برادرها هم میتواند استرس کافی را ایجاد کند، و تبدیل به علت فشار دادن دندان ها روی هم شود.
- دلایل پزشکی، مانند بیش فعالی، برخی از انواع داروها یا فلج مغزی.
عواقب دندان قروچه در خواب چیست؟
عواقب طولانیمدت دندان قروچه در خواب شامل آسیبهای توجهپذیر به دندانهاست. دندانها ممکن است دردناک، فرسوده و حتی کمی لق شوند. تاجهای دندانی، پرکردگیها و ایمپلنت ها هم ممکن است آسیب ببینند.
براکسیسم میتواند خطر مشکلات مفصلی که فک پایین را به جمجمه متصل میکند (یا همان مفصل گیجگاهی فکی) افزایش دهد. مشکلات TMJ هم به نوبه خود میتوانند باعث مشکل در جویدن، درد مزمن فک، کلیک کردن فک، قفل شدن فک و سایر عوارض شود.
البته همهی مبتلایان دچار عوارض جدی نمیشوند، گستردگیِ عواقب طولانیمدت به شدت ساییدگی بستگی دارد تراز بودن دندانهای فرد، رژیم غذایی و اینکه آیا بیماریهای دیگری مانند بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) دارند یا خیر هم میتواند روی وضعیت دندانها تاثیر بگذارد.
نهایتا، دندان قروچه در خواب میتواند روی کسی که تختاش را با او تقسیم میکند هم تاثیر بگذارد. سروصدای ناشی از فشردن و ساییدن دندانها میتواند کاملا آزاردهنده باشد، و خواب همسر فرد و حتی خود فرد را مختل کند.
دندان قروچه در بزرگسالان و کودکان چطور تشخیص داده میشود؟
معمولا همسران یا والدین فرد برای اولینبار متوجه علائم این مشکل میشوند، چون احتمال دارد در طول شب صدای برخورد دندانهای آنها با هم را بشنوند.
دندان قروچه کودکان و بزرگسالان اغلب در طول معاینه دندان تشخیص داده میشود. دندانپزشک نشانههایی مانند ساییدگی یا شکستگیِ دندانها، آسیب به داخل گونه، حساسیت عضلات فک و TMJ را بررسی میکند.
همچنین، متخصص ممکن است متخصص برای تعیین اینکه آیا آسیبی به بافت استخوانی زیرین وارد شده یا خیر، از فک با اشعه ایکس عکسبرداری کند.
از آنجا که براکسیسم با خطر آپنه خواب (که بسیار جدیست) مرتبط است، شاید لازم باشد فرد برای ارزیابی دورههای دندان قروچه و تعیین اینکه آیا اختلالی مرتبط با خواب وجود دارد یا خیر، تحت مطالعه خواب هم قرار بگیرد.
روش های درمان دندان قروچه چیست؟
براکسیسم به شدت درمانپذیر است؛ و کلید درمان موفقیتآمیزش این است که علت دندان قروچه به درستی شناسایی شود، و سپس درمان بر اساسِ آن طرحریزی و اجرا شود.
مشاوره و تراپی
اگر استرس یا اضطراب مزمن فرد را به فشردن و ساییدن دندانها به هم سوق میدهد، مراجعه به یک درمانگر میتواند بسیار مفید باشد.
وقتی مسائلی که باعث ناراحتی عاطفی میشود به کمک متخصص حل و فصل شود، فرد متوجه خواهد شد که این مشکل چقدر او را کمتر درگیر میکند. مشاوره میتواند به اصلاح عادت خواب و تکنیکهای آرامش هم کمک کند.
بیوفیدبک
اگر روش های درمان دندان قروچه که معرفی شد به فرد کمک نکند، بیوفیدبک میتواند ارزش امتحان را داشته باشد. در این روش، با استفاده از روشها و تجهیزات نظارتی به فرد یاد داده میشود که فعالیت ماهیچهای در فک خود را کنترل کند.
محافظ دهان و اسپلینتتراپی
اگر هدف درمان دندان قروچه در خواب باشد، محافظ دهان، که به عنوان اسپلیت یا آتل اکلوزال (Occlusal Splint) هم شناخته میشود، میتواند مفید باشد. این دستگاه را به نام نایتگارد (Nightguard) یا محافظ شبانه هم میشناسند.
برخی از محافظها روی دندانهای بالایی، و برخی دیگر روی دندانهای پایینی قرار میگیرند. این محافظها یا طوری طراحی شدهاند که فک را در موقعیتی با راحتیِ بیشتر نگه دارند، یا کارکرد دیگری داشته باشند.
بوتاکس و دیگر داروها
استفاده از دارو هم از روش های درمان دندان قروچه است. داروهای مختلفی برای درمان براکسیسم آزمایش شدهاند، و دادههای مربوط به اثربخشی آنها محدود است. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد برخی داروها میتوانند در مدیریت این اختلال مفید باشند.
شلکنندههای عضلانی و حتی تزریق بوتاکس از جمله درمانهای موقت هستند. بوتاکس به عضله ماستر تزریق میشود، و عضلات فک را شل میکند (عضله را به طور موقت فلج میکند). در نتیجه عضله نمیتواند مانند قبل حرکت کند و سفت شود.
اگر این مشکل که توسط دارو یا بیماری زمینهای ایجاد نشده باشد، این روشها بینهایت نویدبخش هستند. اما اگر علت دندان قروچه ناشی از مصرف دارو باشد، شاید پزشک بتواند با تغییر دوز دارو یا جایگزین کردنِ خودِ دارو مشکل را حل کند.
ارتودنسی
اگر مشخص شود که علت دندان قروچه ناهنجاری دندانی یا مالاکلوژن (Malocclusion) است، احتمال دارد ارتودنسی ثابت نیز برای رفع کردن یا کاهش علائم براکسیسم نیز تجویز شود. چنین روشی مشکل را به صورت ریشهای و برای همیشه حل خواهد کرد.
مدیریت و جلوگیری از علت فشار دادن دندان ها روی هم
اگر این مشکل باعث درد و آزار شما میشود، با رعایت این موارد میتواند آن را تا حد خوبی کنترل کنید:
- آدامس نجوید، چون میتواند درد را بدتر کند.
- از آب نباتهای سفت، آجیل، تهدیگ و هرغذای دیگری که جویدن آن سخت است (یا باید بسیار جویده شود)، تا حد ممکن پرهیز کنید.
- سعی کنید در طول روز صورت خود را ریلکس کنید؛ مثلا ماساژ میتواند مفید باشد. نقاط ماشهای یا تریگرپوینتها را که میتوانند باعث درد در سر و صورتتان شوند را پیدا کنید و به آرامی ماساژ دهید.
- استرستان را مدیریت کنید. دوش آب گرم بگیرید، پیادهروی کنید یا به موسیقی موردعلاقهتان گوش دهید. تمرینات تمدد اعصاب مانند ذهنآگاهی، تنفس عمیق یا مدیتیشن هم میتوانند فوقالعاده کمککننده باشند.
- اگر موقع خواب دندانها را به هم فشار میدهید، پیش از خواب غذا یا نوشیدنی حاوی کافئین نخورید. نوشیدن الکل و سیگار کشیدن در شب هم میتواند علت فشار دادن فک روی هم در خواب را تشدید کند.
- با دندانپزشک خود درباره تکنیکهای تمرین موقعیت مناسب دهان و فک صحبت کنید. از ویزیتهای منظم نیز غافل نشوید تا متخصص بتواند هرگونه آسیبی که ممکن است به دندانها وارد شده باشد را شناسایی و بر آنها نظارت کند.
- نسبت به بهداشت خوابتان حساس باشید و آن را به خوبی رعایت کنید.
چه موقع برای رفع علت فشار دادن فک روی هم در خواب به متخصص مراجعه کنیم؟
فشردن و سایید دندانها بهم را به راحتی میتوانید متوجه شوید. اگر دیدید این حالت مرتبا شما را تحت تاثیر قرار میدهد، بهتر است برای شناسایی علت و رفع آن اقدام کنید.
در صورتی که در خواب این عادت را داشته باشید، ممکن است سریعا متوجه آن نشوید. بنابراین، به علائم دندان قروچه در بزرگسالان پس از خواب دقت کنید، اگر زیاد پیش میآید که با درد فک و صورت از خواب بیدار شوید، ممکن است دچار این اختلال شده باشید.
در مرحلهی اول، برای شناساییِ علت دندان قروچه کودکان و دیگر گروههای سنی میتوان به پزشک خانواده یا دندانپزشک مراجعه کنید. در مراحل بعد و بسته به ریشهی مشکل، ممکن است این متخصصها شما را به متخصصان دیگری ارجاع دهند.
